W polskiej szkole, w świadomości rodziców i nauczycieli na dobre zadomowił się problem dysleksji. Kiedy zapytamy co to jest dysleksja, większość z nas odpowie, że jest to zaburzenie objawiające się trudnościami w czytaniu i pisaniu, pomimo stosowania obowiązujących metod nauczania, przeciętnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji percepcyjno-motorycznych. Nauczyciele najczęściej potrafią już diagnozować dzieci z tymi zaburzeniami, wiedzą jak z nimi pracować i w jaki sposób pomóc im w pokonywaniu trudności. Znanymi pojęciami są również: dysortografia czyli specyficzne zaburzenie dotyczące umiejętności poprawnej pisowni, oraz dysgrafia - specyficzne i rozwojowe zaburzenia funkcji motorycznych oraz specyficzne trudności w pisaniu.
Mało osób ma natomiast świadomość, że problemowi dysleksji towarzyszy często dyskalkulia. Dyskalkulia, to zaburzenie rozpoznawane rzadko, a jeszcze rzadziej podejmowane są kroki pomagające uczniom przezwyciężyć takie trudności (nawet po ich rozpoznaniu), tak by umożliwić uczniowi jego dalszy rozwój i zapobiec urazom. Dyskalkulia, to specyficzne zaburzenia zdolności matematycznych, objawiające się kłopotami w wykonywaniu prostych działań, tworzeniu mniej lub bardziej złożonych układów przestrzennych, czy zrozumieniu poleceń w zadaniach napisanych jak i przeczytanych przez nauczyciela w trakcie sprawdzianu. Pełna utrata zdolności liczenia lub jej brak nosi nazwę akalkulii, natomiast niewielki brak zdolności matematycznych nosi nazwę oligokalkulii. Obniżenie lub zanik zdolności matematycznych w wyniku choroby psychicznej nazywa się parakalkulią. Dyskalkulia jest zaburzeniem rozwojowym. Może być wrodzona lub nabyta w wyniku błędów dydaktycznych we wczesnym dzieciństwie. Dyskalkulia powoduje zaburzenia poszczególnych funkcji poznawczych.
Zaburzenie to objawia się w kilku strefach: Objawy zaburzeń percepcji wzrokowej:
- niepełne odczytywanie informacji przekazanych rysunkiem, grafem, schematem, tabelką, wykresem itp.
- gubienie cyfr i znaków działań, gubienie fragmentów przy odczytywaniu i zapisywaniu wzorów
- błędne odczytywanie zapisów i wzorów matematycznych
- kłopoty z porównywaniem figur i ich cech: położenia, proporcji, wielkości, odległości
- mylenie cyfr i liczb o podobnym kształcie np. 6-9
Objawy zaburzeń w orientacji schematu ciała i przestrzeni:
- zapisywanie cyfr w odbiciu lustrzanym
- przestawianie cyfr w liczbach np.56-65
- odczytywanie liczb od prawej do lewej strony np. 345 - pięćset czterdzieści trzy
- mylenie znaków : "<",">"
- trudności w orientacji na kartce papieru (uczeń ma kłopoty z poleceniami typu: narysuj kwadrat po prawej stronie, rozwiąż zadanie znajdujące się na dole kartki)
- trudności ze znalezieniem strony
- trudności z prawidłowym umieszczaniem liczb w kolumnach
- problemy z przeprowadzaniem operacji w odmiennych kierunkach np. zaczynanie od prawej strony w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu, a od lewej w dzieleniu
- zakłócenia w wyobraźni przestrzennej, stąd trudności w nauce geometrii
- kłopoty w rozumieniu pojęć związanych z czasem i przestrzenią, nieumiejętne przeliczanie i porównywanie jednostek czasu
Objawy zaburzeń funkcji słuchowej oraz sprawności językowej
- trudności w zapamiętywaniu wzorów i definicji, w uczeniu się nazw dni tygodnia, miesięcy, tabliczki mnożenia
- wolne tempo lub częste błędy w wykonywaniu prostych operacji rachunkowych w pamięci
- problemy z zapamiętaniem procedury "krok po kroku"
- problemy ze zrozumieniem poleceń i objaśnień nauczyciela
- kłopoty z rozwiązaniem nawet niezbyt złożonych zadań tekstowych wynikające z niskiej sprawności czytania oraz rozumienia samodzielnie czytanych tekstów
- trudności w werbalizowaniu swoich myśli - uczeń rozwiąże zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu w jaki to zrobił
- trudności w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych, w różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu np.: przyprostokątna i przeciwprostokątna
Objawy zaburzeń funkcji motorycznych
- nieczytelny zapis, brzydkie pismo utrudniające precyzyjny zapis a co za tym idzie wykonywanie działań
- nienadążanie z przepisywaniem z tablicy, wolne tempo wykonywania obliczeń, dłuższy czas pisania sprawdzianów
Dzieci z dyskalkulią w wieku szkolnym charakteryzują się następującymi brakami i trudnościami:
- brak zdolności do rozróżniania cyfr, co reprezentuje dany symbol w postaci cyfry (dziecko pisząc np. cyfrę 8 nie zdaje sobie sprawy, że jest to cyfra, która występuje przed 9),
- brak zdolności do układania cyfr w odpowiednim porządku (trudności z nauką tabliczki mnożenia),
- trudności z rozróżnianiem lub grupowaniem pewnych liczb czy przedmiotów (dziecko liczy przedmioty pojedynczo),
- brak zdolności do rozumienia symboli graficznych, które reprezentują cyfry (dziecko ma trudności z oderwaniem się od konkretów i posługiwaniem się reprezentantami symbolicznymi w zakresie pojęć liczbowych, działań matematycznych oraz schematów graficznych),
- trudności w wykonywaniu prostych operacji arytmetycznych (dziecko wykonuje obliczenia na palcach),
- trudności z doborem odpowiedniej operacji matematycznej w celu rozwiązania zadania (dziecko wykonuje operację tylko wtedy, kiedy jest ona wyraźnie określona),
- trudności z zapamiętaniem operacji potrzebnych do wykonania zadania,
- brak umiejętności posługiwania się pojęciami matematycznymi,
- obniżona zdolność identyfikowania liczb z pisemnymi symbolami (dzieci mogą dobrze liczyć, ale nie potrafią odczytać liczb),
- trudności z zapamiętaniem i zapisaniem cyfr,
- trudności z odczytaniem i zrozumieniem takich symboli arytmetycznych jak "plus", "minus" (dzieci nie potrafią odczytać tych symboli albo je mylą)
- trudności z wyobrażeniem sobie treści zadań tekstowych.
W nauce geometrii dzieci z dyskalkulią borykają się z następującymi trudnościami:
- mylenie stron i kierunków,
- pomijanie drobnych elementów graficznych figur,
- błędy lokalizacyjne,
- trudności z umiejscowieniem znaków i figur w przestrzeni,
- trudności z zadaniami geometrycznymi,
- trudności z wykonywaniem rysunków wspomagających wykonanie zadań.
Uczeń z dyskalkulią może mieć bardzo ciekawe, oryginalne propozycje rozwiązań zadań, ale jednocześnie popełniać podstawowe błędy rachunkowe lub zapisu. Jest w stanie wykonywać szybko i bezbłędnie działania w pamięci, ale pisemnie popełniać błędy z powodu np. przestawienia cyfr.
My nauczyciele musimy mieć świadomość, że uczeń taki nie będzie mógł dostosować się do metod pracy nauczyciela, i to nauczyciel powinien dostosować się do ucznia. Szczególnie nauczyciele szkół średnich powinni mieć świadomość, że uczniowie, którzy mają problemy z matematyką, mają najczęściej zakodowaną niechęć do przedmiotu. Nie powinni zatem "mobilizować ich" poprzez publiczne wytykanie błędów, powinni natomiast nagradzać za wysiłek i pracę, a nie tylko za jej efekty. Jak jeszcze możemy pomóc? Oto kilka propozycji:
- Możemy odpytywać częściej, ale z mniejszej partii materiału,
- Możemy wydłużyć czasu przewidzianego na wykonywanie zadań związanych z czytaniem, pisaniem i liczeniem - szczególnie na klasówkach, sprawdzianach i egzaminach
- Możemy, w przypadku, kiedy nie jesteśmy w stanie przeczytać pracy ucznia, poprosić go o jej przeczytanie i wyjaśnienie wszystkich wątpliwości
- Możemy zezwolić na wykonywanie obliczeń "wybranym" przez ucznia sposobem
- Możemy pomóc w odczytywaniu dłuższych poleceń, i upewnić się czy uczeń dobrze je zrozumiał i ewentualne udzielić dodatkowych objaśnień
- Możemy przedstawiać zadanie poprzez graficzne obrazowanie jego treści
Najczęściej stosowane błędy przez uczniów z dyskalkulią
- mylenie zapisów np. 45 zamiast 54 lub 3/4 zamiast 4/3 .
- mylenie działania, np. mówi o dodawaniu lub dzieleniu, a wykonuje odejmowanie lub mnożenie.
Dlatego może zaskakiwać nauczyciela oryginalnymi propozycjami rozwiązań zadań przy jednoczesnym popełnianiu prostych błędów rachunkowych lub zapisu.
- często potrafi poprawnie i dość szybko w pamięci wykonać mnożenie np. 18 razy 35, ale pisemnie popełnia błędy wynikające chociażby ze zwykłego przestawienia cyfr w liczbie
- w nauce geografii - błędnie czyta mapy, ma niewłaściwą orientację w stronach świat
- kłopoty z serializacją, często przestawiają kolejność. Uczeń, który miał przekształcić wzór Pitagorasa, tak, aby obliczyć przyprostokątną trójkąta prostokątnego, prawie za każdym razem popełnia błąd. Ze związku 16 + b2 = 25, otrzymał b2 = 16 – 25 i dalej, b2 = 9.
- rysunki, na których nie jest zachowana równoległość odcinków.
- mylenie kształtów figur
- chociaż potrafi powiedzieć, jaka figura jest podstawą graniastosłupa i jaki jest wzór na obliczenie pola tej figury, to nie potrafi zastosować tej wiedzy w praktyce.
Ogólne zasady punktowania zadań uczniów z dyskalkulią
- Jeśli odpowiedź jest poprawna, ale wynika z błędnego rozumowania, nie przyznaje się punktów
- Jeżeli metoda jest poprawna to dajemy punkty za obliczenia
- Jeśli brak rozwiązania wymaganego w poleceniu zadania, a podana jest tylko odpowiedź nie przyznaje się punktów
- Jeśli odpowiedź jest konsekwencją błędu rachunkowego to za tę odpowiedź przyznaje się punkty
- Jeżeli uczeń udziela obok poprawnej błędnych odpowiedzi, to odpowiedź uznawana jest za błędną i nie przyznaje się punktów
- Jeżeli brak jest obliczeń, ale wynik (odpowiedź) są poprawne to przyznaje się punkty
Dydaktycy proponują, by w postępowaniu z uczniem z dyskalkulią mieć na uwadze sentencję Hipokratesa „po pierwsze nie szkodzić”, a wobec tego:
- gdy uczeń nie może, a wręcz nie umie, dostosować się do naszych wymagań, naszego stylu nauczania i rozumowania, to my musimy dostosować się do ucznia i pozwolić mu na własne strategie rozwiązywania
- należy budować na tym, co uczeń potrafi robić dobrze, dla niego takich pól działania, na których miałby szansę osiągnięcia sukcesu
- należy dawać dziecku więcej czasu na wykonywanie zadań
- podczas oceny trzeba brać pod uwagę wysiłek wkładany w przezwyciężenie trudności i wysoką motywację do nauki.
Opracowała: mgr E. Koza |